AVRUPA PARLAMENTOSU’NUN YAPAY ZEKÂ HAKKINDA HUKUKSAL DÜZENLEMELERE İLİŞKİN TAVSİYE RAPORLARI ÜZERİNE 10 Aralık 2020

Avrupa Parlamentosu (“AP”), teknolojik gelişmelerde etik standartları belirlemek, teknolojiye olan güveni arttırmak ve yapay zekânın hukuki açından düzenlenmesi için 20 Ekim 2020'de üç rapor kabul etti. Raporların odak noktası, güvenlik, şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması, önyargı ve ayrımcılığın önlenmesi ve temel haklara saygının sağlanmasıdır. AP, ilgili raporlarında yapay zekâ ile ilgili aşağıdaki çalışmaları gerçekleştirmiştir:

• Yapay zekâ kapsamında fikri mülkiyet hakları kullanımı,
• Yapay zekânın hukuki sorumluluk rejimi,
• Yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin etik yönleri.

AP’nin yapay zekânın hukuka yansımaları ve bu kapsamda belirlediği standartları aşağıda her rapor özelinde belirtilmiş ve AP’nin yapay zekânın hukuksal düzlemde düzenlenmesi hakkında önerileri şu şekilde özetlenmiştir:

Yapay Zekâ Teknolojilerinin Geliştirilmesi İçin Fikri Mülkiyet Hakları Raporu

Avrupa Birliği (“AB”) mevzuatı (“Mevzuat”) ve Avrupa Komisyon’u (“Komisyon”) tavsiyeleri ışığında hazırlanan raporda, yapay zekâ ve benzeri teknolojilerdeki son gelişmelerin, AB vatandaşları, girişimler, kamu idareleri ve benzeri kişiler için fırsatlar yaratırken zorluklar da oluşturduğunu savunmaktadır. Yapay zekâ ve yapay zekânın kullanıldığı teknolojilerinde fikri mülkiyet haklarının korunabilmesi ve eser sahiplerinin adil bir şekilde ücretlendirilmesi için AB’nin patent sisteminin güçlü koruma önlemleri almasının çok önemli olduğu vurgulanmıştır. Raporda, yapay zekâ ile desteklenen insan eserleri ile yapay zekânın ürettiği eserlerin farklı olduğu ve yapay zekânın fikri mülkiyet hakkı edinebilmesi konusunda hukuki kişiliğe sahip olamayacağı belirtilmiştir. AB'nin bu hususta genel görüşü hukukta hak sahibi olabilecek iki temel kişiliğin gerçek ve tüzel kişiler olduğu ve fikri mülkiyet hakkının yalnızca insanda olması gerektiğidir.

Raporda Komisyon’unun 08.04.2019 tarihli “İnsan Merkezli Yapay Zekâya Güven İnşa Etmek” başlıklı metnine atıf yapılmıştır. Komisyon’un ilgili metnine göre güvenilir yapay zekâ elde etmek için üç bileşenin, (1) yasaya uyumlu olma, (2) etik ilkeleri karşılama ve (3) güvenilir olma gerekliliği belirtilmiştir. Bununla birlikte, bu üç bileşene ve Avrupa değerlerine dayalı olarak,  yapay zekâ uygulamalarının güvenilir olarak kabul edilmesi için uyması gereken yedi temel gereksinimin dikkate alınması gerektiği ve düzenlenecek yeni mevzuata bunların uygulanması hakkında çağrıda bulunulmuştur. Yedi temel gereksinim şunlardır:

• İnsan kontrolü ve gözetim
• Teknik güvenilirlik ve koruyuculuk
• Gizlilik ve veri yönetimi
• Şeffaflık
• Çeşitlilik, ayrımcılık yapmama ve adalet
• Toplumsal ve çevresel refah
• Hesap verebilirlik

Raporda önemi vurgulanan bir diğer konu ise, AB'de kişisel olmayan verilerin erişilebilirliğini ve birlikte çalışabilirliğini geliştirmek için “Dijital Tek Pazar Stratejisi” uygulanmasıdır. Raporda, veri koruma ve gizlilik kurallarına saygı gösterirken bir yandan veri akışının desteklenmesi ve daha geniş erişim ve veri kullanımı ve paylaşımı ile diğer yandan fikri mülkiyet haklarının ve ticari sırların korunması arasında bir denge sağlaması gerektiği, bu bağlamda AB, Komisyon'un tek bir Avrupa veri alanı oluşturma niyetini memnuniyetle karşılayacağını belirtmiştir.

Yapay Zekâ İçin Hukuki Sorumluluk Rejimi Raporu

AP’nin ikinci raporu genel kapsamda, yapay zekâ ve yapay zekânın kullanıldığı teknolojilerin doğrudan veya dolaylı olarak sebep olduğu zararlarda, hukuki sorumluluğun kime ait olacağına ilişkindir. Raporda potansiyel mağdurların etkili ve adil bir şekilde korunması ve hukuki sorumluluğu olanlar arasında bir denge kurmak ve tüm taraflar için yasal kesinlik sağlamak olduğu vurgulanmaktadır. İlgili raporun ekinde, yapay zekâ sistemlerinin işletilmesine yönelik Mevzuat önerisinde bulunulmuştur. Mevzuatın amacı, yapay zekâ sistemlerini işletenlere karşı gerçek ve tüzel kişilerin hukuki sorumluluk taleplerine ilişkin kuralları belirlemektir. Mevzuatla birlikte oluşacak hukuki belirliliğin yapay zekâ sistemlerinin avantajlarından verimli bir şekilde yararlanmak ve potansiyel suiistimalleri önlemek amacıyla tek tip, ilkeye dayalı ve geleceğe yönelik olmasının önemi belirtilmiştir. Bu doğrultuda, Mevzuat madde 4’te yüksek riskli yapay zekâ sistemlerini işletenlerin yapay zekâ sistemi tarafından yönlendirilen fiziksel veya sanal bir faaliyet, cihaz veya işlemin neden olduğu herhangi bir zarar veya hasardan kesinlikle sorumlu olacağı düzenlenmiştir. Mevzuat uyarınca zarar veya zarardan sorumlu tutulan yüksek riskli bir yapay zekâ sistemi işletmecisini sorumluluk sebebiyle zararı tazmin etmekle yükümlü tutmuş ayrıca uğranılan zararın türüne göre değişmek üzere azami iki milyon Euro (2.000.000 €) olmak üzere çeşitli para cezaları da düzenlenmiştir. Mevzuatın kabulü ve yürürlüğe girişi kesin olmamakla birlikte, ilgili rapordaki görüşler göz önüne alındığında, yapay zekâ ve yapay zekânın kullanıldığı teknolojilerin doğrudan veya dolaylı olarak sebep olduğu zararlarda, hukuki sorumluluk rejiminin ilerleyen dönemlerde yazılı ve bağlayıcı kurallar haline dönüşebileceği öngörülmektedir.

Yapay Zekâ, Robotik Ve İlgili Teknolojilerin Etik Yönlerinin Çerçevesi

AP’nin yapay zekânın hukuki yansımalarına ilişkin son raporunda, AB içinde yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması için kapsamlı ve geleceğe yönelik düzenleyici etik ilkeleri ve yasal yükümlülükler çerçevesi oluşturmak amacıyla ikinci bir mevzuat teklifinde (“Teklif”) bulunulmuştur. Teklif’in ana ilkeleri ve hedeflerinden bazıları şu şekilde sayılabilir; yüksek riskli kabul edilen teknolojilerde toplumun tüm düzeylerinde güven oluşturmak, AB içinde yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin gelişimini desteklemek, girişimlerin, yeni kurulan şirketlerin iş sırasında mevcut ve gelecekteki yasal gereklilikleri ve riskleri kesin bir şekilde değerlendirmesine ve ele almasına yardımcı olmak, yapay zekâ sistemlerinin etik ilkelere uygun bir şekilde geliştirilmesini ve kullanılmasını sağlayarak AB içinde yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin kullanımını desteklemek.
İlgili Teklif kapsamında, yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımına ilişkin etik kurallar ise aşağıdaki ilkelere dayanmaktadır:

• İnsan merkezli, insan yapımı ve insan kontrollü yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojiler
• Yüksek riskli yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin zorunlu uyum değerlendirmesi
• Güvenilirlik, şeffaflık ve hesap verebilirlik
• Önyargı ve ayrımcılığa karşı koruma ve çözümler
• Tazminat hakkı
• Yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerde sosyal sorumluluk ve cinsiyet eşitliği
• Çevresel olarak sürdürülebilir yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojiler
• Mahremiyete saygı ve biyometrik tanımanın kullanımına ilişkin sınırlamalar

Ayrıca, teklif kapsamında, yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımına yönelik etik kurallar belirlenmiş olup Komisyon ve/veya bu bağlamda tayin edilebilecek ilgili AB kurumları tarafından AB düzeyinde koordinasyon rolü ve bir Avrupa etik uygunluk sertifika sistemi kurgulanmıştır.

Sonuç olarak, yapay zekânın hukuka yansımasına ilişkin bazı soru işaretlerinin uluslararası topluluk tarafından yanıtlanmaya başlandığı söylenebilir. Bu kapsamda, Avrupa Parlamentosu’nun raporları sayesinde fikri mülkiyet hukukunda hak sahipliği, yapay zekâ doğrultusunda yapılan işlem ve eylemlerden doğan zararların hukuki sorumluluğu ve belirlenen etik değerler ile Avrupa hukukundaki düzenlenme esaslarının temeli belirlenmiş oldu. Ayrıca Avrupa Birliği’nin yine bu raporlarla, yapay zekânın günlük hayatta uygulama alanı arttıkça toplum ve teknoloji arasındaki köprünün yazılı kurallarla kurulabilmesini hedeflediği anlaşılmaktadır.